(၁)။ ပ်င္းေသာသူအား အတတ္ပညာ အဘယ္မွာ တတ္အံ႔နည္း။
အတတ္ပညာ မရွိေသာသူအား ဥစၥာအဘယ္မွာ ရအံ႔နည္း။
ဥစၥာမရွိေသာသူအား အေဆြခင္ပြန္းအဘယ္မွာ ရအံ႔နည္း။
အေဆြခင္ပြန္းမရွိေသာသူအား ခ်မ္းသာ အဘယ္မွာ ရအံ႔နည္း။
ခ်မ္းသာမရွိေသာသူအား ေကာင္းမႈအဘယ္မွာ ရအံ႔နည္း။
ေကာင္းမႈမရွိေသာသူအား နိဗၺာန္ အဘယ္မွာ ရႏိုင္အံ႔နည္း။
(၂)။ အတတ္ႏွင့္တူေသာ ဥစၥာသည္မရွိ။ အတတ္ကိုခိုးသူတို႔သည္
မယူႏိုင္ကုန္။ ဤေလာက၌ အတတ္သည္ကား အေဆြခင္ပြန္းျဖစ္၏။
တမလြန္ဘ၀၌ ခ်မ္းသာကို ေဆာင္တတ္၏။
(၃)။ အၾကားအျမင္ပညာကို နည္း၏ဟူ၍ မေအာက္ေမ႔ရာ။
မိမိစိတ္ထဲ၌ သြင္းထားရာ၏။ ေတာင္ပို႔၌ ေရေပါက္သည္
က်ဖန္မ်ားစြာ ၾကာရွည္သျဖင့္ ျပည့္သကဲ႔သို႔တည္း။
(၄)။ ႏႈတ္မႈပညာကိုလည္းေကာင္း၊ လက္မႈပညာကိုလည္းေကာင္း
ငယ္သည္ဟူ၍ မေအာက္ေမ႔ရာ။ ကုန္စင္ေအာင္တတ္မူကား
တစ္ခုေသာ အတတ္သည္လည္း အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္း
ျဖစ္ပါသည္သာလွ်င္တည္း။
(၅)။ သုတႏွင့္ျပည့္စံုေသာ ပညာရွိသည္ အၾကင္အရပ္၌
ရွိ၏ဟူ၍ ၾကားျငားအံ႔၊ ထိုအရပ္သို႔ သုတရွာေသာ
အမ်ိဳးေကာင္းသား သည္ သည္းစြာအားထုတ္၍
သြားရာသည္သာလွ်င္တည္း။
(၆)။ အတတ္ကို ျဖည္းျဖည္းသင္ရာ၏၊ ဥစၥာကို
ျဖည္းျဖည္းရွာရာ၏၊ ေတာင္ကို တက္ေသာသူသည္
ျဖည္းျဖည္းတက္ရာ၏၊ ကာမဂုဏ္ကို ျဖည္းျဖည္းလိုရာ၏၊
အမ်က္ကို ျဖည္းျဖည္းထြက္ရာ၏၊ ဤငါးပါးတို႔ကို
ျဖည္းျဖည္းအလိုရွိရာ၏။
(၇)။ အၾကားအျမင္အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊
ဓမၼအတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ သခၤ်ာဂဏန္းအတတ္သည္
လည္းေကာင္း၊ တံစည္းစူးေဆာက္ အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊
နီတိက်မ္းအတတ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ယာယီယၾတာစေသာ
ဗ်ာက႐ိုဏ္း အတတ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ေစာင္းစေသာ
ကဗ်ာအတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ လက္ပစ္အတတ္သည္
လည္းေကာင္း၊ ဒူးေလး လင္းေလး အတတ္သည္ လည္းေကာင္း၊
စကားေဟာင္း အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊
ေဆးအတတ္ သည္လည္းေကာင္း၊ရယ္ရႊင္မႈ အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊
ေဗဒင္အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ လွည့္ပတ္တတ္ေသာ
အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ ဆန္းက်မ္းအတတ္သည္ လည္းေကာင္း၊
သံတမန္အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ မႏၲန္အတတ္ သည္လည္းေကာင္း၊
သဒၵါက်မ္းအတတ္သည္ လည္းေကာင္း ဤသည္တို႔ကား ဆယ္႔ရွစ္ပါးေသာ
အတတ္တို႔တည္း။
(၈)။ ေလာက၌ ပညာရွိသူသည္ မေမးမူကား စည္ႀကီးသဖြယ္ျဖစ္၏။
သူတည္း ေမးမူကား မိုးႀကိဳးသဖြယ္ျဖစ္၏။ လူမိုက္သည္
ေမးေသာ္လည္းေကာင္း၊ မေမးေသာ္လည္းေကာင္း
အခါခပ္သိမ္းမ်ားစြာလည္း ေဟာတတ္ ေျပာတတ္သည္သာလွ်င္တည္း။
(၉)။ ေလာက၌ ေပတို႔၌ အၾကင္အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊
သူတပါးတို႔၏ လက္တို႔၌ အၾကင္ဥစၥာသည္လည္းေကာင္း ရွိ၏။
ျပဳဖြယ္ကိစၥသည္ ျဖစ္လတ္ေသာ္ ထိုေပ၌ရွိေသာ
အတတ္သည္လည္းေကာင္း၊ အတတ္မမည္။ ထိုသူတစ္ပါးတို႔၏
လက္၌ရွိေသာ ဥစၥာသည္လည္း ဥစၥာမမည္။
(၁၀)။ ေလာက၌ ေရတိမ္ေရနက္ကိုကား ပုဒၵမာၾကာကိုျမင္သျဖင့္ သိအပ္၏။
အမ်ိဳးယုတ္ျမတ္ကိုကား ကိုယ္အမူအရာ၊ ႏႈတ္အမူအရာအားျဖင့္ သိအပ္၏။
ေျမေကာင္းမေကာင္းကိုကား ျမက္ညွိဳးမညွိဳးကိုျမင္သျဖင့္ သိအပ္၏။
(၁၁)။ ေလာက၌ နည္းေသာသုတရွိသူသည္ နည္းေသာ သုတကို
အမ်ားေအာက္ေမ႔တတ္၏။ မာန္မာနရွိတတ္၏။ အဘယ္သို႔နည္းဟူမူကား
သမုဒၵရာေရျပင္ကို မျမင္ဘူးေသာ ဖားသူငယ္သည္ တြင္း၀၌ ေရကို
အမ်ားထင္သကဲ႔သို႔တည္း။
(၁၂)။ ေလာက၌ ပထမအရြယ္၌ကား အတတ္မရတံုအံ႔၊
ဒုတိယအရြယ္၌ကား ဥစၥာမရတံုအံ႔။ တတိယအရြယ္၌ကား
တရားမရတံုအံ႔။ စတုတၱအရြယ္တိုင္မွာကား အဘယ္မူစအံ႔နည္း။
(၁၃)။ ခ်စ္သားတို႔ ... အတတ္ပညာသင္ကုန္ေလာ႔။ အဘယ္ေၾကာင့္
ပ်င္းရိဘိသနည္း။ ခ်စ္သားတို႔ ေန႔တိုင္း ေန႔တိုင္း အတတ္ပညာသင္ကုန္ေလာ႔။
အတတ္ပညာ မရွိေသာသူသည္ သူ၏၀န္ထမ္းျဖစ္တတ္၏။
အတတ္ပညာရွိသူကို ေလာက၌ သူတစ္ပါးတို႔ ပူေဇာ္အပ္၏။
(၁၄)။ အၾကင္အမိသည္ သားငယ္ကို အတတ္ပညာသင္မေပး။
အတတ္ပညာသင္၍ မေပးေသာ အမိသည္ ရန္သူမည္၏။
အၾကင္အဖသည္ အတတ္ပညာ သင္၍မေပး။ အတတ္ပညာသင္၍
မေပးေသာ အဖသည္ ရန္သူမည္၏။ ထိုအတတ္ပညာ မရွိေသာသူသည္
ဟသၤာတို႔အလယ္၌ ဗ်ိဳင္းကဲ႔သို႔ သဘင္အလယ္တြင္ မတင့္တယ္။
(၁၅)။ ေတာင္ေခ်ာက္ၾကား၌ ေရာက္ေသာဆူးကို ဘယ္သူထက္
စိမ္႔ခၽြန္သနည္း။ မိမိအလိုလိုသာလွ်င္ ထက္ပေခ်၏။
သမင္တို႔၏ မ်က္စိ၌ ဘယ္သူမ်က္စဥ္းခတ္၍
စိမ္႔ခၽြန္သနည္း။ မိမိအလိုလိုသာလွ်င္ ထက္ပေခ်၏။
သမင္တို႔၏ မ်က္စိ၌ ဘယ္သူမ်က္စဥ္းခတ္၍
ၾကည္သနည္း။ မိမိအလိုလိုသာလွ်င္ ၾကည္ပေခ်၏။
ညြန္၌ၾကာကို ဘယ္သူအနံ႔ေကာင္း ထည့္ေပးေခ်သနည္း။
အလိုလိုသာလွ်င္အနံ႔ေကာင္းထံု၏။ အမ်ိဳးေကာင္းသား၏
သေဘာသည္ ဘယ္သူျပဳ၍ ျဖစ္သနည္း။
မိမိအလိုသာ ျဖစ္ပေခ်၏။
ညြန္၌ၾကာကို ဘယ္သူအနံ႔ေကာင္း ထည့္ေပးေခ်သနည္း။
အလိုလိုသာလွ်င္အနံ႔ေကာင္းထံု၏။ အမ်ိဳးေကာင္းသား၏
သေဘာသည္ ဘယ္သူျပဳ၍ ျဖစ္သနည္း။
မိမိအလိုသာ ျဖစ္ပေခ်၏။
(၁၆)။ ထံုးမရွိေသာ ကြမ္းသည္ အရသာမရွိ။ ဥစၥာမရွိသူ၏
တန္ဆာဆင္ျခင္သည္လည္း အရသာမရွိ။ ဆားမရွိေသာ
စားဖြယ္သည္လည္း အရသာမရွိ။ အတတ္မရွိေသာသူ၏
ပ်ိဳ႕ကဗ်ာဖြဲ႕ျခင္းသည္လည္း အရသာမရွိ။
(၁၇)။ နာျခင္း မွတ္ျခင္း၌ ေကာင္းစြာ အားတုတ္ေသာ
သူသည္ သုတျဖင့္ ျပည့္စံု၏။ သုတပညာျဖင့္ ပြား၏။
သုတပညာျဖင့္ အနက္ကိုသိ၏။ သိအပ္ေသာ အနက္သည္
ခ်မ္းသာကို ေဆာင္၏။
(၁၈)။ ေလာက၌ အစာစားျခင္းသည္ လည္းေကာင္း၊
ေမထွန္မွီ၀ဲျခင္းသည္ လည္းေကာင္း၊ အိပ္ျခင္းသည္လည္းေကာင္း၊
ႏြား၌လည္းေကာင္း၊ ေယာက္်ား၌ လည္းေကာင္း ရွိ၏။
အတတ္ပညာ ဟူသည္ကား ေယာက္်ားအား အထူးေပးတည္း။
အတတ္ပညာမွ ယုတ္ခဲ႔မူကား ႏြားႏွင့္တူသည္ ျဖစ္၏။
(၁၉)။ ေလာက၌ အတတ္ပညာႏွင့္တူေသာ အေဆြခင္ပြန္းသည္ မရွိ။
အနာႏွင့္တူေသာ ရန္သူသည္ မရွိ။ ကိုယ္ႏွင့္တူေသာ ခ်စ္ေသာ
သူမည္သည္ မရွိ။ ကံႏွင့္ တူေသာ အားသည္မရွိ။
(၂၀)။ ေလာက၌ ဟသၤာသည္ က်ီးတို႔၏အလယ္၌ မတင့္တယ္။
ေျခေသၤ႔သည္ ႏြားတို႔၏အလယ္၌ မတင့္တယ္။ ျမင္းသည္
ျမည္းတို႔၏ အလယ္၌ မတင့္တယ္။ လူမိုက္တို႔၏ အလယ္၌
ပညာရွိသည္ မတင့္တယ္။
(၂၁)။ သူမိုက္သည္ အသက္ထက္ဆံုးလည္း ပညာရွိကုိ
အကယ္၍ ဆည္းကပ္ျငားအံ႔၊ ထိုသူမိုက္သည္ တရားကိုမသိ။
အဘယ္ကဲ႔သို႔ နည္းဟူမူ ေယာက္မသည္ ဟင္း၏ အရသာကို
မသိသကဲ႔သို႔တည္း။
(၂၂)။ ပညာရွိသည္ ခဏမွ်လည္း ပညာရွိကို အကယ္၍
ဆည္းကပ္ျငားအံ႔။ တရားကိုသိ၏။ အဘယ္ကဲ႔သို႔ နည္းဟူမူကား
လွ်ာသည္ ဟင္း၏ အရသာကို သိသကဲ႔သို႔တည္း။
(၂၃)။ ရဲရင့္ေသာသူသည္ လက္နက္ကိုကင္း၍ စစ္ေျမအရပ္သို႔
မသြားရာ။ ထို႔အတူ ပညာရွိသည္ က်မ္းဂန္ကို ကင္း၍ စကားမဆိုရာ။
အဓြန္႔ရွည္ေသာ ခရီးသို႔ သြားေသာကုန္သည္သည္ အေဖာ္ကင္း၍
မသြားရာ။ အရပ္တစ္ပါးသို႔ သြားေသာသူသည္အေဖာ္ကို ကင္း၍ မသြားရာ။
(၂၄)။ ေလာက၌ ဥစၥာပ်က္ျခင္းသည္ လည္းေကာင္း၊ ႏွလံုးပူပန္ျခင္းသည္
လည္းေကာင္း၊ အိမ္၌ မေကာင္းမႈကိုက်င့္ျခင္းတို႔ကို လည္းေကာင္း၊
လွည့္ပတ္ျခင္းကိုလည္းေကာင္း၊ မထီမဲ႔ျမင္ျပဳျခင္းကိုလည္းေကာင္း၊
ပညာရွိသည္ ထင္ရွားမျပရာ။
(၂၅)။ ေလာက၌ အေရးအခြင့္ေရာက္သည္ႏွင့္
ေလ်ာ္ေသာစကားကိုလည္းေကာင္း၊ ကိုယ္အား ေလ်ာက္ပတ္ေသာ
ခ်စ္အပ္ေသာသူကို လည္းေကာင္း၊ ကိုယ္ႏွင့္ တန္႐ံုေသာ
အမ်က္ကိုလည္းေကာင္း အၾကင္သူသည္ သိတတ္၏။
ထိုသူသည္ ပညာရွိမည္၏။
(၂၆)။ ဥစၥာမရွိဘဲလ်က္ အရသာ စားၾကဴးေသာသူ၊
ခြန္အားမရွိဘဲလ်က္ အသတ္အပုတ္ ႀကိဳက္တတ္ေသာသူ၊
ပညာမရွိဘဲလ်က္ စကားလိုလား ေသာသူ၊ ဤသူတို႔ကား
သူ႐ူးႏွင့္ တူကုန္၏။
(၂၇)။ သူမေခၚဘဲ သူ႔အိမ္သို႔ သြားဖန္မ်ားေသာသူ၊ သူမေမးဘဲ
စကားမ်ားမ်ားေျပာတတ္ေသာသူ၊ မိမိဂုဏ္ေက်းဇူးကို
ပလႊားတတ္ေသာသူ၊ ဤသံုးပါးသည္ သူယုတ္၏ လကၡဏာတည္း။
(၂၈)။ အဆင္းမလွေသာ သူသည္ စကားမ်ားတတ္၏။
ပညာနည္းေသာသူသည္ ထင္ရွားျပတတ္၏။
ေရမျပည့္ေသာအိုးသည္ ေခ်ာက္ခ်ားတတ္၏။
ႏို႔ရည္မထြက္ေသာ ႏြားမသည္ ေက်ာက္ကန္တတ္၏။
(၂၉)။ ဖားသူငယ္သည္ ေဆာင့္ေၾကာင့္ထိုင္တတ္ကာမူ
ျခေသၤ႔ဟုထင္၏။ က်ီးတည္းခ်ီးမူကား ခ်စ္ေဆြ ခ်စ္ေဆြဟု
ျမည္တတ္၏။ ပညာမရွိေသာ သူမိုက္သည္လည္း မိမိကိုယ္ကို
ပညာရွိထင္ျခင္းေၾကာင့္ ပညာရွိတို႔သည္ ေမးလတ္ေသာ္
ငါ႔ရွင္ငါ႔ရွင္ဟု ခ်စ္စဖြယ္ေသာ စကားကို ဆိုတတ္၏။
(၃၀)။ ဖားသူငယ္သည္လည္း ေဆာင့္ေၾကာင့္ထိုင္ျခင္းတူမူကား
ျခေသၤ႔ တူေကာင္းအံ႔ေလာ။ ၀က္သည္လည္း
အုတ္အုတ္ျမည္တတ္ကာမူ က်ားသစ္ တူေကာင္းအံ႔ေလာ။
ေၾကာင္သည္လည္း အဆင္းသဏၭာန္တူကာမူ
က်ားတူေကာင္းအံ႔ေလာ။ ပညာရွိတို႔သည္လည္း
အတတ္ခ်င္း တူေကာင္းအံ႔ေလာ။
(၃၁)။ မင္းတို႔သေဘာ မည္သည့္ဥစၥာ၌ ေရာင့္ရဲျခင္းမရွိ။
မ်က္စိသည္လည္း ခ်စ္ေသာသူကို ျမင္ျခင္း၌ ေရာင့္ရဲျခင္းမရွိ။
သမုဒၵရာသည္ ေရ၌ ေရာင့္ရဲျခင္း မရွိ။
(၃၂)။ အဆင္းအရြယ္ႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္းမူလည္း၊ ျပန္႔ေျပာၾကြယ္၀ေသာ
အမ်ိဳး၌ ျဖစ္လွ်င္မူလည္း အတတ္ပညာမွ ယုတ္ခဲ႔မူကား မတင့္တယ္ကုန္။
ေပါက္ပန္းတို႔သည္ အနံ႔ကင္းကုန္သကဲ႔သို႔တည္း။
(၃၃)။ ေလာက၌ အမ်ိဳးယုတ္ေသာသူ၏ သားျဖစ္လ်က္
မင္း၏ အမတ္ျဖစ္တတ္၏။ လူမိုက္၏သားျဖစ္လ်က္လည္း
ပညာရွိျဖစ္တတ္၏။ ဥစၥာမရွိေသာသူ၏ သားျဖစ္လ်က္လည္း
ဥစၥာမ်ားတတ္၏။
(၃၄)။ အၾကင္တပည့္သည္ အတတ္ပညာလိုသျဖင့္
အထူးထူးအျပားျပားမ်ားစြာ သင္တတ္၏။ ထိုတပည့္လည္း
အတတ္ကို အိပ္မက္ကိုျမင္ေသာ သူအကဲ႔သို႔ ျပန္ဆိုျခင္းငွာ
မစြမ္းႏိုင္ရာ။
(၃၅)။ အိုးထိန္းသည္သည္ အိုးကို ကြဲစိမ္႔ေသာငွာ မခတ္၊
တင့္တယ္စိမ္႔ေသာငွာ ခတ္၏။ ဆရာသည္ တပည့္တို႔အား
အပယ္ဆင္းရဲသို႔ က်ေစျခင္းငွာ မပုတ္ခတ္၊ အတတ္ပညာ
အစီးအပြားဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပုတ္ခတ္၏။
(၃၆)။ အၾကင္သူသည္ ေတာင္ဇလပ္ပန္းကိုိလွ်င္
ေပါက္ဖက္ႏွင္ထုပ္၏။ ထိုသူ၏ ေတာင္ဇလပ္ပန္းသူသည္လွ်င္
ေကာင္းေသာအနံ႔ကို လႈိင္ေစသည္ကား မဟုတ္၊
ေပါက္ဖက္တို႔သည္လည္း ေကာင္းေသာ အနံ႔ကို လႈိင္ေစကုန္၏။
ထို႔အတူ ပညာရွိႏွင့္ ေပါင္းဖက္မီွ၀ဲရေသာသူတို႔ကို မွတ္အပ္၏။
